Cỏ mần trầu có khắp mọi miền nước ta và có nhiều tên khác như: ngưu cân thảo, tết suất thảo, cỏ vườn trầu, thanh tâm thảo, màng trầu, ngưu cân thảo, cỏ chỉ tía. Hang ma (Tày), hìa xú xan (Thái), Cao day (Ba Na)…có vị ngọt hơi đắng, tính bình. Loại thảo dược này đã được sử dụng rất nhiều trong y học cổ truyền. Trong đó, mần trầu là dược liệu được sử dụng nhiều trong các bài thuốc làm đẹp da, bổ máu, giải độc gan, chữa nhiều bệnh.
Tác dụng hạ sốt, kháng viêm: Hoạt chất C-glycosylflavones trong cây cỏ mần trầu được chứng minh là có tác dụng kháng viêm hiệu quả trên đường hô hấp ở chuột mắc viêm phổi hoặc cúm. Một nghiên cứu được thực hiện trên chuột bị sốt cho thấy, dịch chiết từ cây cỏ mần trầu (liều 600 mg/kg) có tác dụng hạ sốt tương đương với liều điều trị bằng acetylsalicylic (liều 100 mg/kg).
Tác dụng hạ huyết áp: Các nhà khoa học đã chứng minh, dịch chiết từ cỏ mần trầu cho tác dụng hạ huyết áp tương đương với Lorsatan (liều 12.5 mg/kg) trên chuột được gây tăng huyết áp bởi L – NAME (chất gây tăng huyết áp do ức chế sản sinh NO);
Tác dụng kháng khuẩn: Cỏ mần trầu được chứng minh là có tác dụng kháng khuẩn ở mức độ từ thấp đến vừa đối với các loại vi khuẩn như Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus aureus và Salmonella choleraesuis;
Tác dụng bảo vệ chức năng thận: Một nghiên cứu thực hiện trên nhóm chuột được tiêm L – NAME cho thấy nhóm chuột được điều trị với dịch chiết cỏ mần trầu liều 200 mg/kg cho hiệu quả tương đương trong kiểm soát các chỉ số urea, createnine, ion K+ và ion Na+ so với nhóm chuột điều trị bằng Lorsatan liều 12.5 mg/kg. Qua đó cho thấy cỏ mần trầu có tác dụng bảo vệ chức năng thận;
Tác dụng bảo vệ gan, hỗ trợ điều trị rối loạn lipid máu: Một nghiên cứu thực hiện trên nhóm chuột được gây béo phì cho thấy nhóm chuột được điều trị với cao chiết cỏ mần trầu trong dung môi hexan có tác dụng giảm nồng độ cholesterol toàn phần, giảm nồng độ LDL – cholesterol và tăng nồng độ HDL – cholesterol so với nhóm chuột đối chứng. Bên cạnh đó, các chỉ số ALT, AST trên nhóm chuột điều trị cũng được cải thiện.
Trong việc điều trị bệnh, cỏ mần trầu được sử dụng như thành phần chính trong các bài thuốc sau:
Bài thuốc chữa tăng huyết áp: Lấy 500g cỏ mần trầu rửa sạch, giã nát và ngâm trong một bát nước sôi để nguội. Sau đó, lọc lấy nước cốt và thêm một ít đường trước khi uống. Bài thuốc này nên dùng 2 lần mỗi ngày, vào buổi sáng và chiều.
Bài thuốc chữa sốt cao: Sử dụng 120g cỏ mần trầu tươi, thêm 600ml nước và đun sắc cho đến khi còn 400ml. Nước thuốc sau đó được thêm một ít muối và chia làm nhiều lần uống trong vòng 12 giờ.
Bài thuốc chữa viêm da, vàng da: Sử dụng 60g cỏ mần trầu tươi và 30g sơn chi ma. Hỗn hợp này được sắc trong một lượng nước phù hợp. Nước thuốc sau đó chia thành nhiều lần uống trong ngày.
Bài thuốc chữa viêm tinh hoàn: Sử dụng 60g cỏ mần trầu và 10 cái cùi vải. Hỗn hợp này cũng được sắc trong một lượng nước phù hợp. Nước thuốc sau đó chia thành nhiều lần uống trong ngày.
Bài thuốc chữa tiểu tiện vàng ít, người mẩn đỏ, sốt nóng: Sử dụng 16g cỏ mần trầu và 16g cỏ tranh, sắc cả hai với nước. Nước thuốc sau đó chia làm nhiều lần uống trong ngày.
Bài thuốc phòng viêm màng não truyền nhiễm: Sử dụng 30g cỏ mần trầu sắc uống trong ngày. Bài thuốc này được dùng liên tục trong 3 ngày, sau đó nghỉ 10 ngày trước khi tiếp tục uống thêm 3 ngày nữa.
Bài thuốc giúp thanh nhiệt, giải độc, an thai: Sử dụng 8g mỗi loại dược liệu bao gồm cỏ tranh, cỏ mực, rau má, ké đầu ngựa, cam thảo đất, mần trầu, 2g gừng tươi, 4g củ sả kết hợp 4g vỏ quýt. Hỗn hợp này được sắc với nước và uống trong ngày.
Bài thuốc chữa sỏi tiết niệu: 40g cỏ mần trầu, 20g bông mã đề, 8g chi tử, 8g mộc thông, 20 lá tre, 8g cám thảo, 8g cù mạch, 16g sinh địa, 12g hương phụ chế. Cho tất cả nguyên liệu trong 1 thang thuốc đem đi sắc và chia ra uống 3 lần trong ngày.
Bài thuốc chữa bạc tóc: 10g cỏ mần trầu, 15g ngũ gia bì, 15g đỗ trọng, 25g rễ khúc khắc, 5g cam thảo và 5g nhân trần. Dùng tất cả nguyên liệu sắc uống trong 1 ngày, nhớ uống trước khi ăn tầm 15 phút.
Chữa đại tiện ra máu đen: mỗi thứ 1 nắm (cỏ mần trầu, cam thảo nam, muồng trâu, cây ké, rễ tranh, trắc bách diệp, rau má), 2 nắm cỏ mực, 9 lá ngải cứu, 5 củ sả, 3 lát gừng, 2 muỗng than tóc. Cho tất cả nguyên liệu vào nồi sắc, đồ ngập nước rồi nấu cho đến khi còn 2 chén. Chia ra uống 2 lần mỗi ngày.
Một số lưu ý khi sử dụng cỏ mần trầu trong điều trị bệnh như sau:
– Cỏ mần trầu là loại cây mọc hoang dại, chứa nhiều bụi bẩn bám vào nên cần làm sạch trước khi sử dụng, đảm bảo không bị nhiễm thuốc trừ sâu
– Cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng cỏ mần trầu trong điều trị bệnh, đặc biệt là ở người mắc bệnh lý mạn tính, bệnh lý nền
– Thận trọng khi dùng dược liệu ở người bệnh có cơ địa nhạy cảm, trẻ nhỏ
– Không dùng dược liệu trong thời gian dài hay lạm dụng dược liệu.