Nghệ đen được dùng làm thuốc trong đông y với tên gọi là nga truật. Thảo dược này nổi tiếng với tác dụng chữa đau dạ dày, ăn không tiêu, tắc kinh, nôn trớ ở trẻ em.
Cây nghệ đenTên khác: Nga truật, tam nại, ngải xanh, nghệ tím, nghệ đăm, bồng nga truật, xú thể khương, thanh khương, phá quan phủ, thuật dược.Tên khoa học: Cucurma CaesiaHọ: Gừng ( Zingiberales )
Mô tả cây nghệ đen
Đặc điểmCây thân thảo, mọc thẳng, có thể đạt đến chiều cao cỡ 1,5mThân rễ hình nón có các khía chạy dọc và mọc nhiều nhánh phụ non mang theo nhiều củLá màu xanh nhợt, dài khoảng 30 – 60 cm và rộng từ 7 -8 cm, có bẹ to mọc từ dưới chân cây lên. Gân chính của lá màu đỏ. Cuống lá rất ngắn, một số lá không có cuống. Hoa của cây nga truật thường ra trước khi có lá. Nó mọc thành cụm đâm từ thân rễ lên, màu vàng, dài khoảng 15mm, môi lõm ở đầu, thùy giữa nhọn, bầu có lông mịn.
Quả nghệ tím hình trứng, nhẵn, có 3 cạnh. Quả chứa hạt thuôn, màu trắngĐặc điểm dược liệuCây nghệ đen dùng củ làm thuốc ( Đông y gọi là nga truật ). Củ hình con thoi hoặc hình trứng. Đầu trên phình to và thu nhỏ dần về phía đầu dưới. Chiều dài củ dao động từ 2 -4 cm, lớp vỏ bên ngoài màu vàng nâu, bề mặt trơn bóng. Thịt củ màu xanh thẫm hoặc tím nhạt.Phân bốNghệ đen là cây bản địa của Indonesia và Ấn Độ. Ngay từ thế kỉ thứ 6, thảo dược này đã được người Arab mang đến Châu Âu nhưng không được người phương Tây sử dụng nhiều.Ngày nay, nghệ đen được trồng nhiều tại Việt Nam và một số nước Đông Nam Á khác. Ở nước ta, cây ưa sống ở những vùng đất xốp ẩm, ven suối hoặc ở rừng núi.
Bộ phận dùngBộ phận được sử dụng chủ yếu của cây nga truật chính là củ tươi hoặc khôThu hái – Sơ chếCủ nghệ đen được thu hoạch vào tháng 11 – 12 hàng năm. Phần củ đem về sẽ được rửa sạch đất cát, cắt bỏ hết rễ con.Bào chế thuốc+ Theo Lôi Công Bào Chế Dược Tính Giải: Đổ giấm vào một cái chậu sành có đáy nhám. Sau đó mài ngủ nghệ đen và hơ trên lửa cho bột khô lại. Dùng bột này để làm thuốc.+ Theo Bản Thảo Cương Mục: Ủ củ nghệ đen vào tro nóng cho đến khi chín mềm, giã nát và sao với giấm+ Theo Dược Tài Học: Luộc củ nga truật cho chín, xắt mỏng, phơi khô.
Một cách khác là lấy nga truật đun với giấm theo tỷ lệ 600g nghệ/160g giấm, đun cho cạn nước rồi bào mỏng, phơi khô.Bảo quảnNên bảo quản dược liệu trong hộp kín, để nơi khô ráo, tránh ẩm. Năng phơi sấy để tránh bị mốc.Thành phần hóa họcNghiên cứu khoa học cho thấy nghệ đen có chứa các thành phần sau:1-1,5% tinh dầu: Bao gồm Cinecol (9,6%), D – camphen, sesquiterpen ancol (48%), Zingibezen (35%) và một số chất khác.3,5% chất nhầyCurcuminSecquitecpen Axit và phenol: Chẳng hạn như Tricyclo 5.1.0.02,4 hay p-(2-methylallyl)-( 11,45%)Curzerenone 44,93%CampheneAr-turmeroneGermacrone 6,16%Difurocumenone CurcurmenoleIsocurcurmenole…
Vị thuốc nghệ đen
Củ nghệ đen được dùng làm thuốc trong Đông y với tên gọi là nga truậtTính vị+ Theo Khai Báo Bản Thảo: dược liệu có tính ôn, vị cay, đắng, không có độc+ Theo Y Học Khải Nguyên: Dược liệu này có vị đắng, tính bình+ Theo Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển: dược liệu có vị đắng, cay, tính ấmQuy kinhNghệ đen có khả năng đi vào các kinh: Can, Phế, Tỳ, túc Quyết âm CanTác dụng của nghệ đenTrong y học cổ truyền, nga truật có công dụng hành khí, phá huyết, trị ứ kinh, khí trệ, trừng hà, tiêu tích do chấn thương, hóa thực.Nghiên cứu hiện đại cho thấy, thành phần curcumin trong nghệ đen có những tác dụng sau:
Ngăn ngừa, hỗ trợ tiêu diệt các tế bào ung thư và làm giảm tác dụng phụ của hóa trịKháng viêm, ngăn chặn quá trình kích hoạt phản ứng viêm trong cơ thể.Chống oxy hóa, ức chế sự phát triển của các gốc tự do gây hạiGiảm đau do các chứng viêm xương khớp, đau răng hay do các vấn đề ở dạ dàyNgoài ra, tinh dầu chiết xuất từ củ nghệ đen còn có tác dụng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư gan. Thực nghiệm trên thỏ cho thấy, nước sắc nga truật làm tăng sự hấp thu máu.
Cách dùng và liều lượngCách dùng: Nghệ đen thường được sử dụng dưới dạng thuốc sắc, viên hoàn hay bộtLiều lượng: 3 – 6g một ngàyĐộc tínhCây nghệ đen không có độc. Mặc dù vậy một số người quá mẫn với thành phần của thảo dược này có thể cảm thấy khó chịu trong dạ dày, nổi phát ban, buồn nôn hay tiêu chảy sau khi dùng.Nếu bạn gặp bất cứ tác dụng phụ nào, nên ngưng dùng nghệ đen ngay.
Bài thuốc sử dụng nghệ đen
1. Chữa ăn không tiêu, chướng bụng, đầy hơiChuẩn bị 25g nghệ đen và một quả tim lợnSơ chế tim lợn sạch sẽ, thái miếng vừa ănNghệ đen cũng đem thái lát mỏng rồi nấu chung với tim lợnNêm nấm gia vị cho vừa miệng, dọn ăn kèm với cơmDùng liên tục trong 5 ngày đến 1 tuần giúp ăn uống dễ tiêu hơn và cải thiện các triệu chứng khó chịu khác ở bụng.2. Chữa nôn trớ ở trẻ khi bú sữa ở trẻ nhỏChuẩn bị 4g nghệ đen, 4 hạt muối ăn, ngưu hoàng lượng cỡ bằng hạt gạoHòa nghệ đen với sữa và muối, nấu sôi trong khoảng 5 phútTiếp tục thêm ngưu hoàng vào quậy tan raChia uống vài lần trong ngày.
3. Chữa ăn uống không ngon miệng, hoa mắt, chóng mặtChuẩn bị một thang thuốc gồm: Đương quy, đào nhân, ngưu tất, hà thủ ô, sài hồ (mỗi vị 20g), lô hội (25g), nghệ đen và hoàng kỳ (mỗi vị 30g), long đởm thảo và đại hoàng (mỗi vị 10g).Đem thuốc sao vàng, thái nhỏCho tất cả vào bình thủy tinh, đổ rượu ngập mặt thuốc rồi ngâm trong 2 tuần.Khi sử dụng mỗi lần uống 20ml x 2-3 lần/ngày.4. Trị đau bụng kinhThành phần của bài thuốc gồm 20g nghệ đen, 8g ngải cứu và 16g ích mẫuCho 3 vị thuốc vào ấm sắc cùng 500ml nước, sắc cạn còn 200ml thì ngưngChia thuốc làm 2 lần uống, mỗi lần 100ml. Dùng trước bữa ăn chính **Lưu ý: Cần sử dụng bài thuốc này trước kỳ kinh khoảng 5 – 7 ngày.
5. Chữa đau bụng từng cơn do bị nhiễm lạnhChuẩn bị: Mộc hương 50g, củ nghệ đen 100gTán cả 2 thành bột mịn, cho vào hũ có nắp đậy kín để bảo quản được lâu.Mỗi lần uống 2g. Dùng nước giấm pha loãng để uống thuốc.6. Bồi bổ khí huyết, chữa thiếu máu, suy nhược, da dẻ xanh xao, hấp thu kémNguyên liệu cho bài thuốc gồm: 40g nghệ đen, 40g xuyên khung, 40g cam thảo, 40g đỗ nhược, 40g hồi hương, 40g đương quy, 40g địa hoàng thán, 40g bạch thược.Tán tất cả các vị thuốc trên thành bột mịn, vo thành viên hoàn nhỏMỗi ngày uống 8 – 12g7. Trị nứt gót chânChuẩn bị bột nghệ đen và dầu dừa hoặc dầu thầu dầuTrộn 2 nguyên liệu để được hỗn hợp hơi sền sệtĐắp lên gót chân bị nứt vào buổi tối hàng ngày trước khi đi ngủĐể 15 phút rồi rửa sạch lại8. Làm mờ vết thâm, sẹo rỗ trên da, giúp nhanh lành vết thươngChuẩn bị củ nghệ đen tươi
Rửa sạch vùng da cần điều trị. Sau đó thái nghệ đen thành lát mỏng rồi đắp lên daĐể 20 – 30 phút. Lặp lại mỗi ngày khoảng 2 lần9. Điều trị đau dạ dày, viêm đại tràngChuẩn bị 2 thìa bột nghệ đen, 1 thìa mật ong nguyên chấtPha 2 nguyên liệu đã chuẩn bị với 200ml nước ấmUống ngay sau khi thức dậy vào buổi sáng mỗi ngày.10. Chữa tắc kinh, ứ huyết, đau bụng trong thời kỳ hành kinhChuẩn bị cây nghệ đen và ích mẫu mỗi vị 15gSắc uống mỗi ngày 1 thang trong 3 tuần liên tục.11. Chữa biếng ăn, đi ngoài phân thối, suy dinh dưỡng, bệnh cam tích ở trẻ emChuẩn bị 6g nghệ đen và 4g hạt muồng trâuSắc lấy nước đặc uống hàng ngày cho đến khi tình trạng được cải thiệnNgày dùng 1 thang.
12. Trị nhiễm nấm mãn tính đường ruột, ăn lâu tiêu, mệt mỏi, chướng hơi, lạnh bụngChuẩn bị: Nghệ đen, tam lăng và củ gấu mỗi vị 160g, đinh hương và đăng tâm mỗi vị 16g, cốc nha, thanh mộc hương và thanh bì mỗi vị 20g, hạt cau, khiên ngưu mỗi vị 40g.Tán hỗn hợp thành bột, vo viên hoànTùy theo tình trạng bệnh mỗi ngày uống 8 – 12g với nước sắc gừng.13. Chữa thâm nám, tàn nhang, làm sáng daChuẩn bị tinh bột nghệ đen, mật ong, sữa chuaUống 1 thìa tinh bột nghệ đen với mật ong vào mỗi buổi sáng.Kết hợp dùng mặt nạ nghệ đen và sữa chua không đường đắp lên da để cải thiện các sắc tố đen sạm. Mỗi tuần đắp mặt nạ 2 – 3 lần.14. Chữa rậm lông mặtChuẩn bị bột đậu xanh và bột nghệ đenTrộn lẫn 2 thành phần trên theo tỷ lệ 1:1 và pha với một ít nước để làm mặt nạĐắp lên toàn bộ da mặt trong 20 phútThực hiện mỗi tuần 2 lần sẽ giúp ức chế sự phát triển của lông mặt.15. Chữa tổn thương da do bỏng
Chuẩn bị bột nghệ đen và gel lô hộiTrộn 2 nguyên liệu với nhau và đắp lên khu vực da bị bỏng mỗi ngày giúp kháng khuẩn, chống viêm, đẩy nhanh tốc độ lên da non.16. Chữa bệnh viêm dạ dày mãn tínhChuẩn bị 1kg củ nghệ đen, 300g ô tặc cốt, 200g trúc diệp sài hồ, mật ong nguyên chất.Sài hồ sao vàng, đem nghiền thành bột mịn cùng với các vị còn lại.Trộn đều bột thuốc với mật ongMỗi lần uống 20g x 2 lần/ngày trước bữa ăn nửa tiếng.17. Chữa vàng da do mắc viêm ganChuẩn bị củ nghệ đen, uất kim, quả tắc non, củ gấu tàu. Tất cả dùng dạng khô liều lượng bằng nhau.
Nghiền các vị trên thành bột mịn và trộn đều với mật ongMỗi ngày uống 2g18. Chữa bệnh đại tràng co thắt, đại tiện ra máu, táo bónChuẩn bị 1kg bột nghệ đen, 500g cồ nốc mảnh, 40g đại hoàng, 200g mè đenTrộn các vị trên với mật ongNgày uống 20g18. Ngăn ngừa và làm mờ vết rạn da sau sinhChuẩn bị củ nghệ đen và gừng tươi lượng bằng nhauGiã nát 2 vị thuốc rồi đem ngâm rượuThoa hỗn hợp rượu gừng nghệ lên những vùng da dễ bị rạn như bụng, đùi, hông ngày 1 – 2 lần.19. Chữa các chứng đau có nguyên nhân do lãnh khí xung tâmChuẩn bị 60g nghệ đen, 30g mộc hương, giấmĐem cả 2 tán thành bộtMỗi lần uống 1,5g với giấm20. Chữa co thắt tiểu trường
Chuẩn bị: Bột nghệ đen, 3g hànhUống chung với rượu lúc đói bụng21. Chữa đau bụng co quắp ở trẻ nhỏChuẩn bị 15g củ nghệ đen, 3g a ngụyGiã nát rồi đắp xung quanh bụng, để hỗn hợp khôKết hợp uống nước tử tô để đạt được hiệu quả tốt hơn.22. Chữa đau sườn dướiChuẩn bị 15g kim linh tử; 1,15g nghệ đen; 1,15g tam lăng; 1,15g nhũ hương; 1,15g mộc dược.Sắc uống hàng ngày, mỗi ngày 1 thang.23. Chữa rối loạn tiêu hóa, đau bụng ở trẻ emChuẩn bị nghệ đen, tam lăng, hồ tiêu và la bặc tử mỗi vị 5g, chế hương phụ, chỉ thực, thanh bì mỗi vị 6g, trần bì 10g, sa nhân và lô hội, hồ hoàng liên mỗi vị 3g.
Tán thuốc thành bột, trộn chung với hồ, vo viên hoàn.Mỗi ngày uống 2 lần, mỗi lần 3 – 6g. Uống với rượu gạo ấmKiêng cho trẻ dùng thức ăn chưa được nấu chín, thực phẩm có tính lạnh trong quá trình điều trị.24. Điều trị bệnh tâm thầnChuẩn bị bột củ nghệ đen, thược dược, đại hoàng. Cứ 10g nghệ đen thì dùng 3g thược dược và 3g đại hoàng.Trộn chung 3 vị thuốc và chế thành viên nặng khoảng 8gKhi sử dụng lấy 6 – 8 viên uống, mỗi ngày 3 lầnMột liệu trình uống liên tục 30 ngày
III. Kiêng kỵ khi sử dụng nghệ đen
Tránh dùng nga truật trong các trường hợp bị khí huyết hư, có thaiNghệ đen có tính phá huyết nên không thích hợp sử dụng nếu bị rong kinhNhững trường hợp cơ thể hư yếu mà có tích muốn dùng dược liệu thì cần phối hợp với một số vị như Sâm, Truật theo hướng dẫn của thầy thuốc.Uống nga truật có thể làm chậm quá trình đông máu. Vì vậy, cần ngưng dùng trước và sau khi phẫu thuật ít nhất 2 tuần.