Cây cối xay là một cây mọc hoang ở nhiều nơi trên nước ta. Tuy nhiên, cây cối xay còn được sử dụng làm thuốc chữa bệnh nhưng không nhiều người biết đến. Vậy công dụng của cây cối xay là gì và cây cối xay chữa bệnh gì?
1. Đặc điểm của cây cối xay
Cây cối xay còn được nhân dân ta gọi với một số tên khác như là cây dằng xay, kim hoa thảo, quýnh ma, ma bản thảo, ma mãnh thảo hay nhĩ hương thảo, co tó tép (Thái), phao tôn (Tày)…Tên khoa học của cây cối xay là Abutilon indicum (L.) Sweet, thuộc họ bông (Malvaceae). Cây cối xay là một loại cây nhỏ, sống dai, thường mọc thành bụi, cao từ 1 – 1,5m, thân cây có lông mềm hình sao. Lá cây cối xay có hình tim, cuống dài, mép khía răng, mọc so le nhau. Hoa cối xay có màu vàng, mọc riêng lẻ ở các kẽ lá, cuống gấp khúc, quả của cây trông giống như cái cối xay, có lông nên có tên gọi như vậy. Hạt quả cối xay có hình thận, nhẵn, màu đen nhạt.
2. Cây cối xay có tác dụng gì?
Bộ phận được dùng làm thuốc là toàn cây cối xay, thường được thu hái vào mùa hè thu, sau đó đem phơi hay sấy khô, có thể tán thành bột để dùng dần.
Cây cối xay có chứa các flavonoid (gossypetin, gossypin, cyanidin – 3 – rutinoside), hợp chất phenol, acid hữu cơ, acid amin, đường. Lá cây cối xay chứa nhiều chất nhầy và asparagine. Hạt của cây cối xay chứa raffinose 1,6% và dầu nửa khô 4,21% trong đó chủ yếu là glycerid của các acid linoleic, palmitic, oleic, stearic. Rễ cây cối xay có chứa dầu béo, β- sitosterol, β-amyrin và một alcaloid chưa xác định. Tác dụng của cây cối xay theo nghiên cứu hiện đại gồm có: Hợp chất gossypin trong cây cối xay có tác dụng kháng viêm mạnh. Hạt cây cối xay có tác dụng nhuận tràng, tiêu viêm.
Được sử dụng trong điều trị cảm sốt, đau đầu, bí tiểu tiện, phù thũng sau khi đẻ, mắt có màng mộng, tai điếc, kiết lỵ. Lá cây cối xay có thể giã đắp ngoài chữa mụn nhọt, hoặc kết hợp với nhân trần chữa chứng vàng da hậu sản. Theo Y Học Cổ Truyền, cây cối xay có vị ngọt, tính bình, đì vào các kinh tâm và kinh đởm. Cây cối xay có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, long đờm và lợi tiểu. Lá cây cối xay có nhiều chất nhầy dịu kích thích. Vỏ cây cối xay làm se và lợi tiểu. Hạt cây cối xay có tác dụng kích dục, nhuận tràng và làm dịu kích thích. Nước hãm rễ cây cối xay có thể giảm sốt. Những kiêng kỵ khi sử dụng cây cối xay chữa bệnh:
Người có thận hư hàn, tiểu tiện nhiều lần và nước tiểu trong, người ỉa chảy không nên dùng cây cối xay. Phụ nữ có thai dùng cây cối xay phải cẩn thận.
3. Cây cối xay chữa bệnh gì?
Cây cối xay chữa đau tai, tật điếc: Sử dụng 60g cây cối xay hoặc 20 – 30g quả, đem nấu với thịt lợn, ăn. Cây cối xay chữa tật điếc: Sử dụng rễ cây cối xay, vọng giang nam, mộc hương, mỗi vị 60g, đem nấu với đuôi lợn dùng để ăn. Cây cối xay chữa kiết lỵ hay mắt có màng mộng: Sử dụng quả cây cối xay, hoa mào gà, mỗi vị 30g, đem sắc uống. Cây cối xay chữa phụ nữ sau khi sinh bị phù thũng: Sử dụng lá cây cối xay 20 – 30g cùng với ích mẫu 12 -16g, đem nấu với 300ml nước cho tới khi còn 150ml, chia uống 2 lần trước bữa ăn.
Cây cối xay chữa cảm sốt, nhức đầu do phong nhiệt: Sử dụng cây cối xay 12- 16g, bạc hà 6g, lá tre 8g, kinh giới 8g, kim ngân hoa 12g, sắc với 750 ml nước, cho tới khi còn 250ml, đem chai thành 2 phần, uống trước bữa ăn. Cây cối xay chữa bí tiểu, tiểu rắt, tiểu buốt: Sử dụng cây cối xay 30g, rễ tranh 20g, râu bắp 20g, bông mã đề 20g, cỏ mần trầu 8g, rau má 12g, sắc với 650ml nước, cho tới khi còn 250ml, chia thành 2 phần, uống trước bữa ăn. Cây cối xay chữa đau tai,ù tai, thính lực giảm: Sử dụng quả cối xay 30g hoặc dùng toàn cây tươi 60g, đem nấu canh với thịt lợn nạc để ăn cơm.
Cây cối xay hỗ trợ điều trị đau nhức xương khớp: Sử dụng lá cây cối xay khô 5g, rau muống biển 3g, rễ cỏ xước 3g, rễ cây xấu hổ 5g, lá lạc tiên 3g, lá lốt 3g, đem hãm nước uống thay trà trong ngày, uống liên tục 1 tháng. Cây cối xay hỗ trợ điều trị bệnh trĩ: Sử dụng 200g rễ cây cối xay sắc nước đặc, uống khoảng một cốc, còn lại xông hậu môn lúc nóng, khi nước còn ấm thì dùng rửa, ngày xông rửa 5 – 6 lần. Cây cối xay chữa mày đay, dị ứng: Sử dụng 30g toàn cây cối xay 30g, thịt lợn nạc 100g, đem hầm chín, ăn thịt lợn và uống nước thuốc. Ăn liên tục trong 7 – 10 ngày. Cây cối xay là một loại dược liệu được dùng làm thuốc chữa bệnh nhưng không nhiều người biết đến. Do đó, trước khi sử dụng loài cây này để điều trị bệnh, bạn nên nhờ sự tư vấn của bác sĩ, lương y có chuyên môn Y Học Cổ Truyền.